احمد مجتهد تبریزیمیرزا احمد مجتهد تبریزی، از علما و دانشمندان برجسته مجاهد ایران در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری بود. ۱ - معرفی اجمالیپدرش لطفعلی خان از مأموران دولت زندیه بود. او نیز ظاهراً در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری به دنیا آمد و همانند پدرش در جوانی به کار دیوانی (دولتی) اشتغال داشت، اما از آن کار استعفا کرد و به تحصیل علوم دینی پرداخت. ۲ - مقام علمی و اجتماعیمقدمات را در تبریز گذراند، سپس برای ادامه تحصیلات به عتبات عالیات رفت و از محضر آقا سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) تلمذ نمود و از او اجازه گرفت و به تبریز بازگشت و به نوشته اعتمادالسلطنه: «مقام مهمی‌در میان مردم آذربایجان یافت و دستگاه‌های دولتی نیز او را احترام بسیار می‌کردند. چه در حقیقت مجتهد مطلق نافذ الکلمه و در ریاست علمیه، بلامعارض و مسلم بود….و در مملکت آذربایجان حامی‌شریف و پشتیبان بزرگ ملت بود. ریاستی کبیر و شهرتی عالمگیر داشت». نادر میرزا (نواده فتحعلی شاه) در تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز در شرح مقام علمی و مرتبه اجتماعی وی می‌نویسد: « بیشتر فتاوی و محاکمات شرعیه، بدین خاندان باشد. نخست مردمان با جلالت از این خانه، میرزا احمد مجتهد بود. مردی بزرگوار و در علم و فضل، مشهور و ممتاز… این عالم، شعر تازی گفتی و در علم لغت و معانی و بیان و دیگر علوم ادب استاد بود.. به روزگار او مدارس، آباد و طلاب علم، بسیار بودند. من نیز آنجا تلمیذی کرده بودم و به حلقه فرزندش … (میرزا احمد) به ریاست دین (رسید) و عمری دراز یافت و هرگز ندیدند که خاتم او بر حکمی به غلط باشد، زیرا که احتیاط بسیار داشت در احکام شرع، اکنون نیز به هر نوشته، خاتم و خط او باشد جای گفتار نیست». ۳ - مقابله با روسهادر ۱۲۴۱ ق که سید محمد طباطبایی (معروف به مجاهد) برای اعلام جهاد و بسیج مردم ایران بر ضد روس‌ها به تهران آمد به علمای بزرگ ایران از جمله حاج ملااحمد تبریزی نامه نوشت و‌آنان را به صدور فتوای جهاد ترغیب کرد. به نوشته جهانگیر میرزا، در تارخی نو، علمای عراق (عجم) و آذربایجان، با سیدمحمد طباطبایی هم رأی و هم نظر شدند و به همراه علمای سراسر کشور در میان اردوگاه‌ها پراکنده شدند و افراد لشکر را موعظه کرده و به جنگ و جهاد تشویق نمودند. پس از شکست سپاه ایران و ورود قوای روس به تبریز، وی به همراه خانواده‌اش، شهر را به قصد سراب ترک کرد، اما در روستای اسب فروشان، دزدان همه اموالش را به غارت بردند و او با سختی و تنگی تمام به قزوین رسید. فتحعلی شاه که از ماجرای غم انگیز وی اطلاع یافت، مبلغ دو هزار تومان و پوشاک و لوام منزل برایش ارسال داشت. پس از انعقاد معاهده صلح ترکمانچای میان ایران و روسیه، و خروج قوای روس، میرزا ملااحمد به شهر بازگشت و تا پایان عمر در آنجا به سر برد. ۴ - تکفیر شیخیهاو از زمره علمایی بود که رأی به تکفیر شیخ احمد احسایی (رهبر شیخیه) داد، اما چون علمای شیخیه در تبریز دارای نفوذ بودند، از اینرو ـ به نوشته اعتمادالسلطنه‌ـ «این داستان تکفیر برای (مردم) تبریز گران شد و بر سر آن، جمع کثیری مقتول و مجروح شدند». میرزا احمد سر سلسله خاندان معروف «مجتهدی» تبریز است و از این خاندان علما و فضلای نامدار مجتهدین برخاسته اند. به نوشته اعتمادالسلطنه، «منصب امامت جمعه و جماعت آن سامان و حکومت شرعیه کلیه ایالت آذربایجان، با این دودمان قدس نشان است». ۵ - وفاتوی در ۲۷ رجب ۱۲۶۵ ق در تبریز درگذشت. کتابهای منهج الرشاد فی شرح الارشاد و مناسک حج از اوست. [۲]
جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۴.
[۳]
جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۸.
[۴]
جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۹.
[۵]
نادرمیرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص۱۵۹.
[۶]
نادرمیرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص۱۶۰.
[۷]
نادرمیرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص۳۱۹.
[۸]
نادرمیرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص۳۲۸.
[۱۰]
مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب، ج۵، ص۱۷۷.
[۱۱]
واعظ خیابانی تبریزی، علی، علمای معاصرین، ص۳۴۵.
[۱۲]
صنیع‌الدوله، محمد حسن، المآثر و الآثار، ج۱، ص۲۳۴.
[۱۳]
صنیع‌الدوله، محمد حسن، المآثر و الآثار، ج۲، ص۶۲۲-۶۲۳.
[۱۴]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۲۹-۳۰.
[۱۵]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۳.
[۱۶]
معلم حبیب آبادی، میرزا محمد علی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۷۹۰-۱۷۹۱.
۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «میرزااحمد مجتهد تبریزی». رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 13 (قمری) | شاگردان صاحب ریاض | علمای تبریز | علمای شیعه | علمای قرن سیزدهم | علمای مجاهد
|